A historia do mutualismo administrativo como réxime de protección dos funcionarios ten as súas orixes máis remotas nas primigenias entidades organizadas como sistemas mutuales, que xa existían na Idade Media. É no século XVI cando xorden as irmandades de socorro, que no século XVIII dan paso aos montepíos.

É no reinado de Carlos III cando se tutela polo Estado a creación de montepíos para os funcionarios, sendo o primeiro o militar. Rapidamente foron ampliándose ao ámbito civil: así, en 1763 créase o Montepío de Ministerios e Tribunais, e en 1764 o de Oficinas da Real Facenda. En 1831, o Estado decidiu a absorción dos creados asumindo o seu fondo, e tamén as súas obrigas, con cargo aos Orzamentos do Estado.

Mutuas de accidentes

Non é ata 1900 cando asistimos ao cambio crucial coa promulgación da Lei de Accidentes de Traballo, e a creación de mutuas de accidentes. Posteriormente, en 1906 créase a Inspección de Traballo, e en 1908 o Instituto Nacional de Previsión, xerme do actual sistema de Seguridade Social.

As reformas levadas a cabo no sistema de seguros obrigatorios dos anos 40 do século XX (seguro obreiro, paro forzoso, SOVI…) non afectaban os funcionarios, salvo en caso de accidentes de servizo. Con todo, é conveniente puntualizar que a protección social dos funcionarios quedaba garantida por tres vías: en primeiro lugar, recoñécense dereitos no Estatuto ou Lei respectiva de Función Pública; en segundo lugar, polos sistemas mutuales que sobreviviran; e a terceira vía, que son os dereitos pasivos.

Carencias

Nos anos 40, os funcionarios tiñan dúas carencias importantes: a asistencia sanitaria-farmacéutica e a contía das pensións, vinculadas a un soldo regulador que estivo conxelado durante anos.

Ese foi o motivo do rexurdir dos antigos montepíos, que nese momento chamáronse indistintamente mutualidades ou montepíos, e que comezaron a crear prestacións de xubilación, e supervivencia, que complementasen ás de clases pasivas.

Lei de Mutualidades

Algún dos antigos montepíos sobrevivira nun réxime de voluntariedad. Tanto estes como as novas mutualidades creadas á luz da Lei de Mutualidades de 1941, forman a nova etapa do mutualismo administrativo, que perdurará ata 1975. As mutualidades eran corporacións de dereito público dotadas de plena capacidade xurídica e patrimonial e que non formaban parte da Administración do Estado.

O Estado crea estas mutualidades coa intención de que o seu ámbito de actuación fose o ministerial, pero finalmente orixínanse moitas máis, e con diferentes obxectivos:

• ​Atender a determinados corpos de funcionarios. Por exemplo, dentro do Ministerio de Facenda créanse: Mutualidade Benéfica do Corpo de Avogados do Estado, Mutualidade do Persoal de Aduanas, Mutualidade do Corpo de Enxeñeiros Industriais ao servizo da Facenda Pública, ou a Mutua Benéfica de Porteiros ao servizo do Ministerio de Facenda.
• Cubrir distintos niveis de funcionarios, como a Mutualidade de Auxiliares ou de Subalternos, ou a Mutualidade do Corpo de Porteiros dos Ministerios Civís.
• Responder á propia estrutura orgánica dos departamentos ministeriais. Así, en Educación e Ciencia créanse catro mutualidades adicionais en función dos diversos ensinos existentes: Primaria, Instituto, Escolas Técnicas, Universidade.

Lonxe de organizar unha uniformidade protectora aos funcionarios, continuaron as mesmas desigualdades que en épocas pasadas, o que ocasionou unha diferenza de achegas e de prestacións dificilmente xustificable. Sen esquecernos de que moitos empregados públicos non tiñan cobertura de ningunha mutualidade.

Lei de Bases da Seguridade Social

O fito na protección social en España prodúcese en 1963 coa promulgación da Lei de Bases da Seguridade Social, xa que establece que entre os réximes especiais que se permiten, inclúase o de funcionarios.

Esta lei diferenciaba funcionarios civís do Estado, de Xustiza, militares, de Administración Institucional e de Administración Local. Posteriormente, tanto os funcionarios do Estado, como os funcionarios de Xustiza e os militares foron ratificados na súa condición de pertencentes a dereitos pasivos, quedando os de ámbito local e os doutras institucións fóra do sistema.

A principios dos anos 70 do século pasado xorde a necesidade de aglutinar a acción mutual dispersa, fragmentada e desigual, existente nese momento, para adecuala aos principios de universalidade e homoxeneidade da Seguridade Social, tendo en conta o precedente da MUNPAL (1960), na que unha soa mutualidade englobaba a todos os traballadores de todos os entes municipais.

Créase MUFACE

Seguíronlle dúas novas normas: a Lei 28/1975, de Seguridade Social das Forzas Armadas, creadora do ISFAS, a 29/1975 de Seguridade Social dos Funcionarios Civís do Estado, creadora de MUFACE, e posteriormente o Real Decreto 16/1978 creador de MUGEJU.

Así pois, a historia da Mutualidade Xeral de Funcionarios Civís do Estado (MUFACE) remóntase á Lei 29/ 1975, do 27 de xuño, data na que se crea un organismo único de adscrición obrigatoria para todos os funcionarios civís. Ao ano seguinte, o Decreto 843/1976, do 18 de marzo, vén establecer o Regulamento Xeral do Mutualismo Administrativo.

A reforma adoptou como solución promover unha Mutualidade única, o que garantiría o fin das desigualdades, unha cobertura a todos os funcionarios e unha adecuación das prestacións ás establecidas no Réxime Xeral, a cambio de asumir as cargas das mutualidades existentes.

Un sistema unificado de Seguridade Social

Prevíase que uns 300.000 funcionarios formarían parte da nova Mutualidade. Aínda que agora resulte difícil de imaxinar, o colectivo de empregados públicos non dispuña naquel momento dun sistema unificado de Seguridade Social, á parte de que o 90% do colectivo presentaba unha asistencia sanitaria deficiente, moi inferior á do resto dos cidadáns. Hoxe día, a Mutualidade tamén leva a cabo, como función secundaria, a xestión das pensións e prestacións das antigas mutualidades de funcionarios, un total de 29, que optaron por integrarse no Fondo Especial.

Desde a súa creación, o obxectivo fundamental de MUFACE é a xestión do mutualismo administrativo, que xunto con o Réxime de Clases Pasivas –xestionadas pola Dirección Xeral de Custos de Persoal e Pensións Públicas-, veñen constituír o Réxime Especial de Seguridade Social dos Funcionarios Civís do Estado.

Autor: Xullo González Díez

Para saber máis: